Ο Ρίτσαρντ Ντόκινς, ο γνωστός Βρετανός βιολόγος και συγγραφέας, έχει ταράξει πολλές φορές τα νερά με τις απόψεις του για τη θρησκεία και την πίστη. Ένα από τα πιο γνωστά κείμενά του είναι μια επιστολή που έγραψε στην 10χρονη κόρη του, Juliet. Σε αυτό το γράμμα εξηγεί με απλά λόγια γιατί η επιστήμη και η απόδειξη είναι πιο αξιόπιστοι οδηγοί από την παράδοση, την εξουσία και την «αποκάλυψη».
Η επιστήμη ως ανακριτής
Ο Ντόκινς παρομοιάζει τους επιστήμονες με ανακριτές: κάνουν υποθέσεις, προβλέπουν τι θα έπρεπε να δούμε αν αυτές ισχύουν και μετά τις ελέγχουν με αποδείξεις. Δεν αρκεί μια απλή αίσθηση ή μια ιστορία που μεταφέρθηκε από γενιά σε γενιά για να θεωρηθεί κάτι αληθινό.
Οι τρεις κακοί λόγοι να πιστεύεις σε κάτι
Στην επιστολή του, ο Ντόκινς προειδοποιεί την κόρη του για τρεις «παγίδες» πίστης:
- Παράδοση: «Έτσι το πίστευαν οι γονείς μας και οι παππούδες μας». Όμως, μια ιστορία που επαναλαμβάνεται δεν γίνεται πιο αληθινή μόνο και μόνο από τον χρόνο.
- Εξουσία: «Το είπε ο Πάπας ή ένας Αγιατολάχ, άρα ισχύει». Η εξουσία δεν αποτελεί απόδειξη. Ακόμα και οι πιο ισχυροί μπορεί να κάνουν λάθος.
- Αποκάλυψη: «Το νιώθω μέσα μου». Οι εσωτερικές αισθήσεις διαφέρουν από άνθρωπο σε άνθρωπο και χωρίς αποδείξεις δεν μπορούν να είναι αξιόπιστες.
Θρησκεία και τόπος γέννησης
Ο Ντόκινς επισημαίνει και κάτι απλό αλλά ουσιαστικό: το ποια θρησκεία πιστεύει κανείς, εξαρτάται σχεδόν πάντα από το πού γεννιέται. Αν όντως υπήρχε ένας μοναδικός Θεός, τότε όλοι οι άνθρωποι θα τον γνώριζαν με τον ίδιο τρόπο.
Το μήνυμα προς την κόρη του
Στο τέλος, ο Ντόκινς συμβουλεύει τη Juliet να κάνει πάντα την ίδια ερώτηση:
«Υπάρχουν αποδείξεις;».
Αν η απάντηση είναι «όχι», τότε μάλλον δεν αξίζει να πιστέψει κανείς κάτι μόνο και μόνο επειδή το είπαν οι άλλοι.
Με άλλα λόγια, το γράμμα του Ντόκινς δεν είναι απλώς μια κριτική στη θρησκεία. Είναι ένα μάθημα κριτικής σκέψης για όλους μας. Γιατί τελικά, όπως λέει και ο ίδιος, «μια ιστορία που δεν είναι αληθινή δεν θα γίνει πιο αληθινή, ακόμα κι αν τη διηγούνται για αιώνες».
Παρακάτω, σου έχω την επιστολή, όπως την έγραψε ο Ντόκινς στην κόρη του:
Αγαπημένη μου Juliet
Τώρα που έγινες μόλις δέκα ετών, θέλω να σου γράψω για κάτι που έχει ιδιαίτερη σημασία για μένα. Αναρωτήθηκες ποτέ πώς γίνεται να γνωρίζουμε αυτά που γνωρίζουμε; Πώς ξέρουμε, για παράδειγμα, ότι τα αστέρια, τα οποία μοιάζουν με μικροσκοπικές τρυπίτσες στον ουρανό, είναι στην πραγματικότητα τεράστιες μπάλες φωτιάς σαν τον Ήλιο, αλλά πάρα πολύ μακριά από τη Γη; Και πώς γνωρίζουμε ότι η Γη είναι μία μικρότερη μπάλα που περιστρέφεται γύρω από ένα από αυτά τα αστέρια, τον Ήλιο;
Η απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα είναι η απόδειξη!
Απόδειξη δεν είναι πάντοτε μόνο μία απλή παρατήρηση, όμως η παρατήρηση βρίσκεται πάντα πίσω από την απόδειξη.
Οι επιστήμονες -ειδικοί στο να ανακαλύπτουν τι είναι αληθινό σχετικά με τον κόσμο- λειτουργούν συχνά σαν ανακριτές. Κάνουν μια εικασία (που ονομάζεται υπόθεση) για κάτι που θα μπορούσε να ισχύει. Μπορούν τότε να πουν στους εαυτούς τους: αν αυτό ήταν πραγματικά αληθινό, θα έπρεπε να δούμε εκείνο και το άλλο.
Αυτό ονομάζεται πρόβλεψη.
Ο τρόπος με τον οποίο οι επιστήμονες χρησιμοποιούν τις αποδείξεις για να μάθουν τον κόσμο είναι πολύ πιο έξυπνος και πιο περίπλοκος από ό,τι μπορώ να περιγράψω σε ένα μικρό γράμμα. Τώρα όμως θέλω να προχωρήσω πέρα από την απόδειξη, η οποία είναι ένας καλός λόγος για να πιστεύεις σε κάτι, και να σε προειδοποιήσω για τρεις κακούς λόγους για να πιστεύεις σε οτιδήποτε. Ονομάζονται «παράδοση», «εξουσία» και «αποκάλυψη».
Οι άνθρωποι πιστεύουν κάποια πράγματα επειδή απλώς κάποιοι άλλοι άνθρωποι πίστευαν στα ίδια πράγματα για αιώνες. Αυτό είναι η «παράδοση». Όμως διαφορετικές θρησκείες έχουν, σε ολόκληρο τον κόσμο, τα παιδιά.
Η ιστορία του κάθε παιδιού δεν έχει καμία σχέση με αποδείξεις και όλα τους πιστεύουν ό,τι και οι γονείς τους και οι παππούδες, οι οποίοι με τη σειρά τους δεν βασίζονταν ούτε εκείνοι σε αποδείξεις.
Περιττό βέβαια να πω ότι …από τη στιγμή που όλοι πιστεύουν σε διαφορετικά πράγματα, δεν θα μπορούσαν να έχουν όλοι δίκιο. Στην πραγματικότητα η κάθε διαφορετική πίστη οφείλεται ολοκληρωτικά στις διαφορετικές παραδόσεις τους.
Στην αρχή είχαν φτιαχτεί με τον ίδιο τρόπο που φτιάχνεται κάθε ιστορία σαν αυτή της Χιονάτης. Όμως, με την πάροδο των αιώνων, μετατράπηκε σε παράδοση και οι άνθρωποι άρχισαν να την παίρνουν στα σοβαρά, απλώς και μόνον επειδή η ιστορία μεταβιβάστηκε σε τόσο πολλές γενιές.
Εάν κατασκευάσεις μία ιστορία που δεν είναι αληθινή, τότε, με το να τη μεταφέρεις διαμέσου των αιώνων δεν θα γίνει πιο αληθινή!
Η «εξουσία» ως λόγος για να πιστεύεις κάτι, σημαίνει ότι το πιστεύεις επειδή σου το είπε κάποιος που είναι σημαντικός. Στη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, ο Πάπας είναι το πιο σημαντικό πρόσωπο, και οι άνθρωποι πιστεύουν ότι έχει δίκιο απλά και μόνο επειδή είναι ο Πάπας και έχει εξουσία όπως και οι Αγιατολάχ στη Μουσουλμανική θρησκεία.
Πολλοί νέοι Μουσουλμάνοι είναι έτοιμοι να διαπράξουν φόνους, ακριβώς επειδή τους το ζητούν οι Αγιατολάχ.
Τώρα, κάποια από τα πράγματα που είπε ο Πάπας κατά τη διάρκεια της ζωής του ήταν πιθανώς αληθινά και κάποια άλλα δεν ήταν. Δεν υπάρχει κανένας λόγος να πιστέψεις οτιδήποτε κι αν πει μόνο και μόνο επειδή ήταν ο Πάπας, όπως δεν υπάρχει λόγος να πιστεύεις οτιδήποτε κι αν πουν πολλοί άλλοι άνθρωποι που έχουν εξουσία.
Δεν έχω δει με τα ίδια μου τα μάτια την απόδειξη ότι το φως ταξιδεύει με ταχύτητα 300.000 χιλιομέτρων το δευτερόλεπτο. Αντίθετα, πιστεύω στα βιβλία που μου λένε την ταχύτητα του φωτός… οι άνθρωποι που έγραψαν τα βιβλία αυτά έχουν δει τις αποδείξεις και ο καθένας μας έχει τη δυνατότητα να τις ελέγξει προσεχτικά οποιαδήποτε στιγμή, αν το θέλει.
Όμως, όταν οι θρησκευόμενοι άνθρωποι έχουν απλώς μια αίσθηση μέσα τους ότι κάτι πρέπει να είναι σωστό, ακόμα κι αν δεν υπάρχει απόδειξη ότι είναι σωστό, ονομάζουν την αίσθησή τους «αποκάλυψη».
Αυτή η εσωτερική αίσθηση δεν είναι από μόνη της σοβαρός λόγος για να πιστέψεις. Χρειάζεσαι αποδείξεις! Ωστόσο, διαφορετικοί άνθρωποι έχουν αντίθετες διαισθήσεις, οπότε πώς αποφασίζουμε τίνος η διαίσθηση είναι η σωστή;
Υπάρχουν άνθρωποι με δυνατή εσωτερική αίσθηση ότι ένας διάσημος αστέρας του κινηματογράφου τους αγαπά ενώ στην πραγματικότητα ο ηθοποιός δεν τους έχει συναντήσει ποτέ. Οι άνθρωποι αυτοί είναι πνευματικά άρρωστοι. Οι εσωτερικές αισθήσεις πρέπει να στηρίζονται σε αποδείξεις, αλλιώς δεν μπορεί κανείς να τις εμπιστευτεί. Οι διαισθήσεις έχουν αξία ακόμη και στην επιστήμη, αλλά μόνο για να σου δίνουν ιδέες, τις οποίες αργότερα ελέγχεις, αναζητώντας αποδείξεις.
Καμιά από αυτές τις θρησκευτικές δοξασίες δεν υποστηρίζεται από σοβαρές αποδείξεις. Ωστόσο, εκατομμύρια άνθρωποι τις πιστεύουν. Αυτό ίσως συμβαίνει διότι τους είπαν να τις πιστέψουν όταν ήταν σε νεαρή ηλικία, δηλαδή σε μία ηλικία που θα μπορούσαν να πιστέψουν οτιδήποτε.
Πιστεύουν σε διαφορετικά πράγματα ακριβώς για τον ίδιο λόγο που εσύ μιλάς αγγλικά και η Ann Kathrin γερμανικά. Και οι δύο γλώσσες είναι σωστές, η καθεμιά για τη δική της χώρα. Όμως, δεν μπορεί να ισχύει ότι διαφορετικές θρησκείες έχουν δίκαιο η καθεμιά για τη χώρα τους δεδομένου ότι διαφορετικές θρησκείες ισχυρίζονται ότι είναι αληθινά, κάποια πράγματα που είναι αντίθετα μεταξύ τους. Δεν γίνεται η Μαρία να είναι ζωντανή στην κοινότητα των καθολικών της Νότιας Ιρλανδίας και νεκρή στους Προτεστάντες της Βόρειας Ιρλανδίας.
Τι μπορούμε να κάνουμε για όλα αυτά; Δεν είναι εύκολο για σένα να κανείς κάτι, επειδή είσαι μόνο δέκα ετών. Όμως, θα μπορούσες να δοκιμάσεις το εξής: Την επόμενη φορά που κάποιος θα σου πει κάτι που ακούγεται σημαντικό σκέψου: Είναι αυτό κάτι που ο κόσμος το γνωρίζει επειδή υπάρχουν αποδείξεις; Ή είναι κάτι που οι άνθρωποι το πιστεύουν μόνον εξαιτίας της παράδοσης, της εξουσίας ή της αποκάλυψης; Και, την επόμενη φορά που κάποιος θα σου πει ότι κάτι είναι αληθινό, ρώτησε τον: Τι αποδείξεις έχουμε γι αυτό; Και αν δεν μπορούν να σου δώσουν μία καλή απάντηση, ελπίζω να σκεφτείς πολύ προσεχτικά πριν πιστέψεις λέξη από όσα σου πουν.
Ο αγαπημένος σου μπαμπάς.
Αν θέλεις να υποστηρίξεις την προσπάθεια μας και να βλέπεις καθημερινά νέα άρθρα με δωρεάν υλικό, μπορείς να το κάνεις με μια δωρεά στο Paypal
