Το open source λογισμικό είναι παντού γύρω σου. Από τον browser σου μέχρι τον server που σερβίρει τη σελίδα που διαβάζεις. Συχνά όμως το ταυτίζουμε με μια λέξη: «δωρεάν». Και εκεί αρχίζει η παρεξήγηση.
Το open source ποτέ δεν ήταν πραγματικά δωρεάν, ούτε σε χρήμα, ούτε σε χρόνο. Είναι όμως ένα διαφορετικό συμβόλαιο: αντί να πληρώνεις μόνο με χρήματα, πληρώνεις με ευθύνη, εμπιστοσύνη και συμμετοχή.
Πάμε να το ξεκαθαρίσουμε βήμα-βήμα, με απλά λόγια.
1. Τι σημαίνει «open source» στην πράξη;
Open source σημαίνει ότι ο πηγαίος κώδικας ενός προγράμματος είναι ανοιχτός.
Με απλά λόγια:
- Μπορείς να τον δεις (να ξέρεις τι κάνει).
- Μπορείς να τον αλλάξεις (αν έχεις τις γνώσεις).
- Μπορείς να τον μοιραστείς με άλλους.
Αυτό είναι τεράστια διαφορά από το κλασικό «κλειστό» / proprietary λογισμικό (Windows, Photoshop κλπ), όπου βλέπεις μόνο το έτοιμο πρόγραμμα, όχι τα «σωθικά» του.
Σημαντικό: Το ότι κάτι είναι open source, δεν σημαίνει αυτόματα ότι μπορείς να το κάνεις ό,τι θέλεις. Εκεί μπαίνουν στο παιχνίδι οι άδειες χρήσης.
2. Άδειες open source: ελευθερία, αλλά με κανόνες
Οι άδειες (licenses) είναι το «συμβόλαιο» ανάμεσα στον δημιουργό και σε εσένα. Λένε:
- τι επιτρέπεται,
- τι απαγορεύεται,
- και με ποιους όρους.
Για να μην χαθείς στην ορολογία, δες με πολύ απλά λόγια μερικές κλασικές άδειες:
- MIT License: Η πιο «χαλαρή». Κάνε σχεδόν ό,τι θες: χρησιμοποίησε, πούλα, κλείσ’ το σε εμπορικό προϊόν. Αρκεί συνήθως να κρατήσεις μια μικρή αναφορά στον αρχικό δημιουργό.
- Apache 2.0: Παρόμοια με την MIT, αλλά πιο «νομικά σχολαστική». Προστατεύει λίγο καλύτερα και τον δημιουργό και εσένα, ειδικά σε θέματα πατεντών.
- BSD 3-Clause: Επίσης πολύ «ελεύθερη» άδεια, με λίγους περιορισμούς, κυρίως στο πώς αναφέρεις το έργο.
- GPL (π.χ GPLv3): Εδώ σκληραίνουν τα πράγματα. Αν χρησιμοποιήσεις κώδικα GPL σε ένα πρόγραμμα και το διανείμεις, υποχρεώνεσαι να ανοίξεις και τον δικό σου κώδικα με την ίδια άδεια.
Για έναν απλό χρήστη που απλώς εγκαθιστά ένα πρόγραμμα στο PC του, όλα αυτά μπορεί να φαίνονται ψιλά γράμματα. Αν όμως:
- είσαι εταιρεία,
- πουλάς υπηρεσίες,
- ή θέλεις να ξαναδιανείμεις/πουλήσεις κάτι βασισμένο σε open source,
τότε οι άδειες είναι κρίσιμο θέμα. Μπορεί να έχεις νομικές συνέπειες αν αγνοήσεις τους όρους, ακόμη κι αν το λογισμικό ήταν «δωρεάν».
3. Δωρεάν, πώς; «Χωρίς χρήματα» ή «με ελευθερία»;
Στα αγγλικά υπάρχει η κλασική διάκριση:
- Free as in beer – δωρεάν όπως μια μπίρα που σου κερνάνε.
- Free as in freedom – ελεύθερο όπως η ελευθερία του λόγου.
Το open source στην ουσία χτίστηκε γύρω από τη δεύτερη έννοια: την ελευθερία.
Το ότι πολλές φορές δεν πληρώνεις χρήματα για να το κατεβάσεις, είναι παράπλευρο όφελος, όχι ο βασικός στόχος.
Και εδώ είναι το πρώτο σημαντικό συμπέρασμα:
Open source σημαίνει κυρίως ελευθερία, όχι «τζάμπα».
4. Το κλασικό λάθος: «Αφού είναι δωρεάν, δεν κοστίζει τίποτα»
Πολύς κόσμος, και πολλές επιχειρήσεις, σκέφτονται έτσι:
«Αντί να πληρώσω άδεια για εμπορικό πρόγραμμα, θα βάλω open source και δεν θα πληρώσω τίποτα». Λάθος. Ναι, ίσως δεν πληρώσεις άμεσα χρήματα, αλλά:
α) Θα πληρώσεις σε χρόνο μάθησης
Πολλά open source προγράμματα:
- έχουν φτωχή ή μπερδεμένη τεκμηρίωση (documentation),
- υποθέτουν ότι ο χρήστης είναι σχετικά τεχνικός,
- εξηγούν τα πάντα με όρους που τρομάζουν έναν αρχάριο.
Άρα χρειάζεσαι χρόνο για να διαβάσεις, δοκιμές, ψάξιμο σε forums, GitHub issues, Reddit κλπ. Αυτός ο χρόνος είναι κόστος, ειδικά σε μια επιχείρηση, όπου ο χρόνος είναι χρήμα.
β) Θα πληρώσεις σε συντήρηση και ενημερώσεις
Τα καλά open source projects:
- ενημερώνονται συχνά,
- διορθώνουν bugs,
- κλείνουν κενά ασφαλείας.
Το καλό σε αυτό είναι ότι μένεις ασφαλής, και το δύσκολο ότι πρέπει να παρακολουθείς τις εκδόσεις.
Κάθε update μπορεί να σημαίνει:
- να ελέγξεις αν «σπάνε» οι ρυθμίσεις σου,
- να αναβαθμίσεις και άλλα «κομμάτια» (βιβλιοθήκες, database κλπ),
- να κάνεις δοκιμές πριν το βάλεις σε παραγωγή.
Και πάλι: χρόνος, άρα κόστος.
γ. Θα πληρώσεις σε υποστήριξη
Αν έχεις πρόβλημα με ένα εμπορικό πρόγραμμα, συνήθως:
- ανοίγεις ticket,
- παίρνεις τηλέφωνο,
- υπάρχει επίσημο support.
Στο open source συχνά:
- γράφεις σε ένα issue στο GitHub,
- ρωτάς σε forum,
- περιμένεις κάποιος εθελοντής να σου απαντήσει.
Γι’ αυτό πολλές εταιρείες αγοράζουν επί πληρωμή support για open source λύσεις. Το λογισμικό είναι δωρεάν, αλλά πληρώνουν επαγγελματική υποστήριξη για να μην «καίγονται» σε κρίσιμες στιγμές.
5. Ποιος πληρώνει τελικά για όλο αυτό;
Πίσω από κάθε σοβαρό open source project υπάρχουν:
- προγραμματιστές που δουλεύουν στον ελεύθερο χρόνο τους,
- ή εταιρείες που πληρώνουν προσωπικό για να το εξελίσσει,
- ή ένας συνδυασμός και των δύο.
Αν εσύ χρησιμοποιείς ένα τέτοιο εργαλείο καθημερινά για δουλειά, κερδίζεις πραγματική αξία:
- γλιτώνεις άδειες,
- έχεις ευελιξία,
- δεν κλειδώνεσαι σε έναν vendor.
Είναι δίκαιο να επιστρέψεις κάτι πίσω, έστω:
- μια μικρή δωρεά (Patreon, GitHub Sponsors κλπ),
- ένα bug report,
- μια μετάφραση στο ελληνικό interface,
- ένα άρθρο που εξηγεί το εργαλείο σε αρχάριους.
Το open source ζει από την κοινότητα. Αν όλοι το βλέπουμε μόνο σαν «τζάμπα λογισμικό», κάποια στιγμή οι δημιουργοί κουράζονται και τα project πεθαίνουν.
6. Τι πρέπει να προσέχεις ως αρχάριος
Αν είσαι στην αρχή και απλώς θες να βάλεις «κάτι δωρεάν» στο PC σου ή στην επιχείρησή σου, προσπάθησε να έχεις στο μυαλό σου αυτά:
- Διάβασε (έστω γρήγορα) την άδεια: Δες αν επιτρέπεται εμπορική χρήση, αν υπάρχει υποχρέωση να ανοίξεις κώδικα κ.λπ.
- Υπολόγισε χρόνο εκμάθησης: Μην βλέπεις μόνο «0€». Σκέψου, πόσο θα μου πάρει να το μάθω; Πόσο δύσκολο είναι για την ομάδα μου;
- Σκέψου τη συντήρηση: Πόσο ενεργό είναι το project; Έχει τακτικά updates; Υπάρχει κοινότητα που απαντά;
- Δες αν υπάρχει πληρωμένο support: Για σοβαρές επαγγελματικές χρήσεις, ίσως αξίζει να πληρώσεις για υποστήριξη, παρότι το λογισμικό είναι δωρεάν.
- Αν σου «λύσει τα χέρια», στήριξέ το: Ακόμη κι ένα μικρό ποσό τον μήνα ή ένα ευγενικό bug report είναι επένδυση στη συνέχεια του εργαλείου που χρησιμοποιείς.
7. Άρα το open source είναι τελικά «κακή» επιλογή;
Καθόλου.
Το open source είναι ίσως η σημαντικότερη υποδομή της σύγχρονης τεχνολογίας. Χωρίς αυτό δεν θα είχαμε τον σημερινό ιστό όπως τον ξέρουμε, η καινοτομία θα ήταν πολύ πιο αργή, οι μικρές ομάδες και οι μεμονωμένοι δημιουργοί θα ήταν εγκλωβισμένοι σε τεράστιες εταιρείες.
Το πρόβλημα δεν είναι το open source. Το πρόβλημα είναι η ψευδαίσθηση ότι «αφού δεν πλήρωσα άδεια, δεν υπάρχει κόστος». Αν δεις το open source ως επένδυση, ως συνεργασία με μια κοινότητα, και όχι απλώς ως τζάμπα download, τότε κερδίζεις πραγματικά, και ελευθερία, και γνώση, και βιωσιμότητα.
Συμπέρασμα
Το open source δεν ήταν –και δεν θα είναι ποτέ– απλά «τζάμπα προγράμματα». Είναι ένα διαφορετικό οικονομικό και ηθικό μοντέλο. Σου δίνει ελευθερία να δεις, να τροποποιήσεις και να μοιραστείς το λογισμικό, αλλά ζητά από εσένα υπευθυνότητα, χρόνο και, ιδανικά, κάποια μορφή ανταπόδοσης.
Αν το χρησιμοποιείς συνειδητά, κερδίζεις πολύ περισσότερα από όσα «χάνεις».
Αν θέλεις να υποστηρίξεις την προσπάθεια μας και να βλέπεις καθημερινά νέα άρθρα με δωρεάν υλικό, μπορείς να το κάνεις με μια δωρεά στο Paypal
